Homilie Derde zondag A  2023

Derde zondag A    Jes 8,23b-9,3    1Kor 1,10-13,17    Mat. 4,12-23

Vandaag begint Jezus in het Matteüsevangelie dat we in dit A-jaar hoofdzakelijk zullen te horen krijgen zijn openbaar leven. En de eerste woorden die hij tegen mensen zegt zijn: “Bekeert u, want het Rijk der hemelen is nabij”. Het zijn precies dezelfde woorden die in het hoofdstuk daarvoor verkondigd werden door Johannes de Doper in de woestijn van Judea: “Bekeert u want het Rijk der hemelen is nabij” (Mat 3,2). Tussen de prediking van de Doper en die van Jezus is geen divergentie, laat staan een tegenstelling. Beiden roepen op tot bekering.

Eigenlijk zijn de woorden ‘bekeer je’ het allereerste dat Jezus in het Nieuwe Testament echt zelf zegt (de woorden die hij tegen de duivel zegt tijdens zijn bekoringen in de woestijn terzijde gelaten). Ze zijn daarom van een uitzonderlijk belang. In de Griekse tekst staat er een gebiedende wijs van het werkwoord métanoe?, waarvan ook het substantief métanoia is afgeleid. We kennen dat woord metanoia. Het is een woord dat maar zelden in het Oude Testament gebruikt wordt, maar zeer vaak in het Nieuwe. Jezus’ boodschap begint met een oproep tot metanoia. Het is dan ook essentieel de reikwijdte van dit begrip goed in te schatten.

Zonder het te beseffen zitten we met het concept metanoia al helemaal in het bootje van Jezus. Van de vierendertig keer dat het woord in het Nieuwe Testament gebruikt wordt, gaat het in tweeëntwintig gevallen om een fundamentele geloofsstap, een radicale omkering van denken, van perceptie en gedrag. Het equivalent in het Griekse Oude Testament heeft maar zelden deze typische connotatie met het geloof. Metanoia is dus echt het logo van de nieuwe beweging rond Jezus. Vreemd genoeg vond het woord in de volgende eeuwen van het christendom weinig weerklank in de theologische reflectie. Vandaag lijkt het concept rijp voor een vernieuwing.

Maar wat betekent dat woord? Ik wil eerst zeggen wat het woord metanoia en zijn verbale vorm metanoe niet betekenen. Het gaat niet om de bekering van zieltjes, zoals men vroeger het missiewerk begreep. Het gaat ook niet om de bekering van de ene religie naar de andere, van de ene overtuiging naar de andere. Metanoia heeft niets te maken met onze oppervlakkige goede bedoelingen, waarmee – zoals men zegt – de weg naar de hel is geplaveid. Het is ook geen moreel begrip, in de zin van een bekering van kwaad naar goed. “Voortaan eet deze dame geen gebakjes meer, het is een echte bekering!” Ja, zeker mevrouw, maar dat volstaat niet om te spreken van een metanoia

Het Griekse woord bestaat uit twee delen: het voorvoegsel meta drukt een overgang uit, een ‘voorbij’, een verandering. En het tweede deel, het Griekse woord ???? (noes) komt van een werkwoord dat ‘denken’ uitdrukt, waarnemen of inzien. Als we de twee delen combineren krijgt metanoia de betekenis van ‘overstijgen wat we tot nu toe dachten’, of ‘voorbij aan alles wat we tot nu toe hebben gedacht’. Het is een ware intellectuele en spirituele metamorfose, een soort innerlijke transformatie, een ommekeer, waardoor het individu de overgang maakt van een zuiver menselijk begrip naar het goddelijk verstaan en inzien. Dit betreft een noodzakelijke en onmisbare ‘passage’ in elke spirituele ontwikkeling: de overgang naar een hoger bewustzijnsniveau of de transformatie naar de goddelijke zijnsmodus. We benadrukken dat dit een puur innerlijk gebeuren is, dat in eerste instantie geen morele verandering met zich meebrengt. Natuurlijk zal de innerlijke transformatie gepaard gaan met een min of meer sterke emotionele ervaring, die meestal de vorm aanneemt van een bekering, berouw of een vorm van spijt om de blindheid van voorheen, tot en met een houding van boete. Men buigt zich diep ter aarde voor de goddelijke Aanwezigheid. Onze orthodoxe broeders en zusters kennen nog steeds deze diepe buiging met heel hun lichaam tot op de grond, voor het altaar of voor de heilige iconen, wat ze een metanie noemen. Ook dit woord komt van metanoia, maar in een zeer afgeleide zin.

“Bekeert u want het Rijk der hemelen is nabij.”
Onderga een metanoia, ja, want voor jou, die tot nu toe leefde in het land van de schaduw van dood, is thans een licht opgegaan.
Doe wat Simon en Andreas en de zonen van Zebedeus onmiddellijk deden toen Jezus zijn blik op hen richtte en zei: “Kom en volg Mij”. Verlaat je oude en middelmatige leven.
Zeg vaarwel aan je puur menselijke opvattingen en ga anders denken. Laat je aarzels en twijfels voor wat ze zijn en word leerling van Jezus. Volg deze Mensenzoon en wees gelukkig.
Volg Hem, het licht van de wereld, en word verlicht.
Ga in de leer bij deze Meester die zachtmoedig is en nederig van hart, en je zult volstromen met wijsheid en geluk!

Met deze eerste en fundamentele stap ‘bekeer je’, metanoia, begint een nieuw leven, het leven van een christen, een leven georiënteerd op Jezus Christus, de Zoon van God.

br. Guerric    abdij van Prébenoît