Zaterdag 5 de week Vasten

 Johannes 11: 45-56

Besef toch dat het in jullie eigen belang is dat één man sterft voor het hele volk, zodat niet het hele volk verloren gaat. Johannes 11: 50 (NBV )

Als jongen ben ik opgegroeid met de rijkdom van het katholieke geloof. Haar krachtige symboliek opende voor mij nieuwe dimensies van de werkelijkheid. Ik had zo een volwassen beeld van God als op die leeftijd mogelijk was. In toenemende mate had ik echter te maken met de verre, verheven, altijd waarnemende, zogenaamd liefhebbende en toch angstaanjagend koude constructie van onze collectieve verbeelding, een beetje zoals een bankrover voor een bewakingscamera.

"Toen ik een kind was, sprak ik als een kind, begreep ik als een kind, dacht ik als een kind: maar toen ik een man werd, stopte ik met kinderlijke dingen." Paulus legt er de nadruk op dat we religieus moeten groeien en doorbreken in de realiteit - en niet in de constructie -van de goddelijke dimensie. De woorden uit het evangelie van vandaag komen van de Hogepriester die, met een politieke meedogenloosheid die altijd aanwezig is in de gangen van de macht, ons een sleutel geeft tot de rijping van ons begrip over het Paasverhaal. Dit opnieuw vertellen gaat binnenkort in een hogere versnelling voor degenen onder ons die de liturgieën volgen.

Als kind kreeg ik een eenvoudige, in feite een veel te simplificerende, verklaring van dit mythe-vernietigende verhaal: schuld-aflossing. Het lijden en de dood van Jezus, het onschuldige offerlam, werd uitgelegd als het afbetalen van een schuld die de mensheid verschuldigd was aan een goede en liefhebbende Schepper. Als je vroeg wat die schuld was, kreeg je het verhaal van Eden te horen en het fatale stuk fruit dat dood en ellende bracht in het lot van het mensdom. In die vorm was het een omkering van het verhaal van de Kerstman. De Kerstman geeft je iets voor niets. God de Vader straft mensen voor dingen die ze niet hebben gedaan en noemt het de erfzonde. Als een creditcardschuld die je niet kunt afbetalen, werd die schuld steeds groter en groter.

Op een bepaalde leeftijd en in een groeiende mate van reflectie wordt dit een belediging voor het verstand van de meeste mensen. Ze zoeken naar een betere verklaring of ze gaan helemaal ergens anders op zoek naar de waarheid. De opmerking van de Hogepriester helpt. Het legt een universele dynamiek bloot in elke menselijke samenleving en alle gemeenschappelijke relaties. Reneé  Girard, de Franse denker, herkende het als een zondebokmechanisme waarbij in een tijd van crisis een groep in conflict de schuld op een onschuldig slachtoffer legt: het  wordt opgeofferd, brengt een tijdelijke vrede  en wordt later vaak vergoddelijkt. We doen het nog steeds met Joden, homo's, immigranten, met iedereen die 'anders' is dan de meerderheid.

De Passie van de Christus weerspiegelt deze universele dynamiek, maar dan alleen vanuit het perspectief van het slachtoffer. Het masker is zichtbaar - ofschoon het zo'n handig mechanisme is, dat we het blijven gebruiken en ervoor kiezen om ons niet bewust te zijn van wat we doen. De vastentijd en meditatie zijn in staat om deze keuze te veranderen en ons bewust te maken van wat we doen en ons te leren wat onze ware relatie met de Vader is. Het probleem ligt niet in de goddelijke aard, maar in de menselijke geest. Hoe kan je mensen helpen op te groeien en verantwoordelijkheid voor zichzelf te nemen? Door ze als volwassenen te behandelen. Het Paasverhaal is voor volwassenen.

Binnen de groeps-mentaliteit gedragen mensen zich echter als dieren of als jonge kinderen. We gaan voor de sterken en vertrappen de zwakken, als dat voor ons het veiligst lijkt om te doen. Het verhaal dat we binnenkort opnieuw zullen vertellen, onthult de enorme verlatenheid  van het alternatief voor de menigte. Het laat zien hoe persoonlijke ervaring en mythe samensmelten. Afwijzing, lijden, dood en het graf zijn eenzame beproevingen. Laten we hierover eerlijk zijn. Maar het is niet het hele verhaal, en ook, gelukkig niet,  het einde van het verhaal.

Laurence