Tekst en onderricht 8 december 2020

LEVENSKRACHT PUTTEN IN BIJBELSE WIJSHEID

OPRECHTHEID EN WAARACHTIGHEID “Sta vast in uw overtuiging
en blijf bij uw woord.” (Jezus Sirach 5, 10)
Gebed:

Geef ons Uw Woord, Heer,
en maak ons voor Uw Woord open en aandachtig.
Uw Woord waarin Gij U openbaart en wij ons ware wezen herkennen.
Uw Woord dat ons verruimt en verrijkt, ons inspireert tot het hoogste,
het meest menselijke, het goddelijke.
Uw Woord dat ons leidt
om scheppend en verrijkend in het leven te staan, liefdevol, vredevol en vreugdevol.
Uw Woord dat ons oproept om Uw Zoon te volgen
en deel te nemen aan het Koninkrijk. Geef dat wij er nooit verstoken van zijn. Amen.

Bijbellezing uit het boek Wijsheid van Jezus Sirach:

5, 9 Gij moet niet wannen bij iedere wind en niet op ieder pad lopen.
Dat doet de zondaar, de man met twee tongen.
10 Sta vast in uw overtuiging en blijf bij uw woord.
11Wees er vlug bij om te luisteren

en bedenk u lang voordat gij antwoord geeft.
12 Antwoord uw naaste, als gij iets weet, zo niet, leg uw hand op uw mond.
13 Van spreken komt zowel eer als schande en de tong brengt de mens ten val.
14 Zorg dat ge niet een roddelaar genoemd wordt en leg geen lagen met uw tong,
want schande treft de valsaard
en een vernietigend vonnis wacht de man die met twee tongen spreekt.
15Bega geen misstap, groot noch klein,
6, 1 en word van vriend niet tot vijand,
want het erfdeel van een slechte naam is schande en smaad. Die komen over de zondaar, de man met twee tongen.
2 Laat u niet overheersen door uw hartstocht, want hij wordt als een stier die uw kracht afgraast,
3 uw loof wegvreet, en u achterlaat als een dorre boom.
4 Kwade hartstocht wordt de ondergang van wie ermee behept is en levert hem over aan het leedvermaak van zijn vijanden.

Duiding

The Boy in the Striped Pyjamas is een Brits-Amerikaanse oorlogsfilm uit 2008, gebaseerd op de gelijknamige roman van John Boyne.
Regisseur Herman bewerkte de roman zelf tot filmscenario.
In het Duitsland van 1943 wordt SS-Obersturmbannführer Ralf gepromoveerd tot commandant van een concentratiekamp
en verhuist met zijn vrouw Elsa, hun dochtertje Gretel
en hun zoontje Bruno van Berlijn naar het platteland, aan de rand van het kamp. De achtertuin van het verklaren zijn ouders tot verboden terrein.
Doch vanuit zijn slaapkamerraam ziet Bruno een boerderij waar mensen rondlopen die – volgens hem - een gestreepte pyjama dragen.
Hij vraagt zich ook af waarvan de stank afkomstig is die veelvuldig opsteekt.
Bruno ontsnapt door het raam van het tuinhuisje en fladdert
door de bossen om uit te komen op een geïsoleerde, onbewaakte hoek van het kamp. Met prikkeldraad als afscheiding maakt de nieuwsgierige Bruno kennis met Shmuel, een jongen van dezelfde leeftijd gekleed in een blauw-wit gestreepte ‘pyjama’.
In het vervolg keert Bruno herhaaldelijk terug naar de verboden plek
om zijn nieuwe vriendje eten te brengen, gesprekken met hem te voeren en spelletjes met hem te spelen…
Ik heb de film vroeger meerdere keren aan vormelingen laten zien.
Het kijken naar deze film diende om een antwoord te geven op de vraag: wat brengt mensen ertoe om te liegen, om hun vrienden te verraden, om ontrouw te zijn aan anderen en eigenlijk ook aan zichzelf.
De film werd altijd met grote aandacht en in stilte gevolgd.
Slechts bij één scène lieten de vormelingen zich horen met
‘O neen!’ – ‘Ow, shit!’ – ‘Neen, kerel!!’ – ‘Verdomme, dwaas!’ – ‘Lafaard!’
Bruno treft Shmuel bij uitzondering aan in het huis, bezig met het poetsen van de glazen,
en geeft zijn vriend een cakeje om de honger te stillen.
Obersturmführer Kotler stormt plotseling binnen
en beschuldigt de jongen na het zien van het cakeje in zijn handen van diefstal. Shmuel vertelt de officier de enige waarheid,
maar Bruno verraadt zijn vriendje met de leugen
dat hij hem nooit eerder heeft gezien en dat Shmuel het gebak heeft gestolen… https://www.youtube.com/watch?v=- FmpaRfBCzI&ab_channel=FilmStudiesFundamentals

De gelijkenis met de verloochening of het verraad van Petrus is voor de hand liggend.
De hartstocht, de emotie die hier overheerst (zie bijbeltekst 6,2) is duidelijk angst, de belangrijkste reden van ontrouw, onwaarachtigheid, onoprechtheid, leugen, verloochening, verraad.
Wie maakt er zich nooit in meer of (meestal hopelijk) mindere mate aan schuldig?

Oprechtheid en waarachtigheid gaan meestal hand in hand maar zijn niet zomaar congruent met elkaar.
Oprechtheid heeft als synoniem wellicht best ‘eerlijkheid’: de waarheid vertellen over een feit, een gebeuren,
iets wat je gedaan of gezegd hebt.
Het tegenovergestelde van oprecht zijn is liegen.
Bruno en Petrus liegen
als ze zeggen dat ze hun ‘vriend’ niet kennen. Maar door die leugen zijn ze ook niet waarachtig.
Ze zijn niet alleen ontrouw aan de waarheid over een gegeven, maar ze niet trouw aan een medemens en ook niet aan zichzelf. Ze zijn niet consequent.
Ze volgen niet hun diepste verlangen, overtuiging, emotie maar de bijna instinctmatig opkomende angst.
Daarmee vervreemden ze van zichzelf
en vervreemden ze ook mensen van zichzelf. Op hun ‘Ik hen hem niet!’,
volgt bij de verloochende:
‘Zo ken ik u niet.. Ben je nu jezelf niet meer of speelde je al lang comedie?’

Oprechtheid is in ieder geval niet
het handelsmerk van het beeld- en informatiemateriaal dat op de hedendaagse sociale media rondbliksemt
en is dat eigenlijk ook al lang niet meer van de media.
Dat is toch het besluit dat ik lees over de Amerikaanse media in een boek over de Amerikaanse geschiedenis
van Jill LEPORE (1966), Deze waarheden.
De vraag is of dat alleen een Amerikaanse ‘waarheid’ is.
Feit is dat door dit gebrek aan oprechtheid
ook de waarachtigheid – het te vertrouwen zijn – afbrokkelt en onwaarachtigheid verschijnt als een cultuurfenomeen.
Een deel van de verklaring van dit fenomeen
zou te vinden kunnen zijn in het feit dat er te veel informatie is, dat deze te snel te verorberen is, ‘zeepbellennieuws’
dat snel als hét nieuws uiteenspat
en waarvan de inhoud amper geproefd en vooral beproefd kan worden.
‘Fake-nieuws’ is niet zomaar een uitvinding van mensen die overal complotten zien.
Daarbij schaart zich bij velen ook het verlangen al het nieuws te willen proeven en verorberen.
Er valt niets te missen! Het staat om ge-updated te zijn.
“Dirk, weet je het al?.    ”
- “Wil ik ‘het’ wel weten? Moet ik het wel weten?”
Naast oprechtheid is ook waarachtigheid niet gebaat met veel. Dat is – denk ik – zeker ook het geval wat vriendschap betreft.
Ik geloof niet dat al die ‘vrienden’ op Facebook ‘waarachtige vrienden’ zijn.
“Heden ‘Hosanna’, morgen ‘Kruisig Hem’.”

Maar laten we de hand even in eigen boezem steken. In onze Bijbellezing krijgen we rake raadgevingen

voor oprechtheid en waarachtigheid in ons spreken en oordelen. Er is nood aan luisteren, aan nadenken en aan kennis.
Daar is tijd voor nodig!!!
Spreken doe je dus best nadat je goed geluisterd hebt, wat hebt nagedacht en kennis van zaken hebt.
We mogen hier de bekende uitspraak
van de Duitse filosoof Ludwig Wittgenstein (1889-1951) even parafraseren: "Waarover men niet met kennis spreken kan
na ook geluisterd en nagedacht te hebben, daarover moet men zwijgen." Jezus Sirach zou zeker en vast akkoord zijn met dit statement.
Maar als voorwaarde voor oprecht en waarachtig spreken
voegt de oudtestamentische filosoof nog een ander heel element aan toe: het bevrijd zijn van hartstocht.
Om dit even in ons vertrouwde spirituele taal te zeggen:
er is nood aan een verstillen, een stil worden, een zwijgen van het door hartstocht en emotie bepaalde ‘ik’.
Of om Keating nog even te laten verschijnen:
veel spreken behoort bij ‘emotionele geluksprogramma’s’.
Mensen voelen zich immers goed
als ze iets kunnen meedelen (liefst als eerste), iets waaruit hun geïnformeerd zijn blijkt,
iets waarmee men zich ‘interessant’ kan maken, waardoor men kan rekenen op een aandachtig gehoor.
De vele praatprogramma’s zitten vol van die emotionele geluksprogramma’s.
De sociale media kunnen de vloed ervan niet bijhouden. Hoezeer zou het luisteren en zwijgen ons lief moeten zijn!
Juist, er mag verkondigd worden, en er moet gesproken worden in de kerk. Maar dan wel Jezus’ woord.
Bonhoeffer:
“Wat heeft Jezus ons willen zeggen? Wat wil Hij vandaag van ons?
Hoe helpt Hij ons om vandaag trouwe christenen te zijn?
Niet wat de éne of de andere in de Kerk wil, is voor ons ten slotte belangrijk, maar wat Jezus wil: dat willen wij weten.
Zijn eigen woord willen wij horen als wij de verkondiging beluisteren. Niet als zou de prediking van onze kerk niet meer Gods Woord zijn, maar hoeveel onzuivere geluiden, hoeveel menselijke, harde wetten en hoeveel valse hoop en troost vertroebelen
nog het zuivere Woord van Jezus en bemoeilijken de echte keuze! Dat gaat ons niet alleen ter harte voor onszelf,
maar ook voor die vele mensen
van wie de Kerk en haar boodschap vervreemd zijn.
Wij denken trouwens dat een heel ander slag mensen
het woord zouden aanhoren en dat ook heel andere mensen zich zouden afwenden, als het ooit zover zou komen dat Jezus zelf — en alléén Jezus —
met Zijn woord onder ons zou zijn in de verkondiging.”

Angst en zoeken naar bevestiging en succes
hebben het spreken én handelen van de Kerk soms heel onwaarachtig gemaakt. Maar ook in ons eigen leven ligt dit ‘programma’ van onwaarachtigheid op de loer. Soms niet alleen als we de feitelijkheid verkeerdelijk kunnen of willen weergeven, maar ook in de emotionele tonaliteit
en ook vaak gewoon in het feit dàt we iets meedelen wat we eigenlijk liever voor onszelf hadden gehouden, en al hebben we die mededeling enkel gedaan
uit een soort bekommernis of ‘beleefdheid’ om het gesprek gaande te houden….

En waarom zouden we ons tegenover iedereen moeten verantwoorden?

Er valt over dat alles nog veel te bedenken en te zeggen,
maar ik sluit graag af met wijze woorden van Bernardus van Portes, een kartuizermonnik uit de eerste helft van de twaalfde eeuw, woorden die ik aantrof in het boek van Tim PEETERS,
Gods eenzame zwijgers. De spirituele weg van de kartuizers,
woorden die naadloos aansluiten bij die van Jezus Sirach:
“Laten we het eerst over de stilte hebben. (…) Als de omstandigheden het toelaten,
moet je de stilte onophoudelijk zoeken en bewaren. Vooral ’s nachts mag je de stilte niet verbreken, tenzij een bepaalde noodzaak je hiertoe verplicht.
In ieder geval: wees karig en terughoudend in je spreken. Spreek dus nooit lege en nutteloze woorden,
en beluister ze ook niet van anderen.
Laat je niet verleiden tot praatjes, grappen of nieuwtjes van de buitenwereld.
Bied slechts een luisterend oor aan nieuws
dat je tot lofprijzing van Gods weldaden brengt, of aan trieste en rampzalige gebeurtenissen
die je tot gebed aansporen.
Als iemand bij je langs komt, mag hij alleen goede woorden horen of spreken. Als je bezoek krijgt van religieuzen of intellectuelen,
luister dan eerder in plaats van zelf te spreken. Als je mijn raadgevingen naleeft,
zullen de ijdelheden van de wereld je innerlijke rust niet verstoren.”
Ik weet wel, wij zijn niet geroepen om kartuizers te worden..

Muziek om bij te verstillen:
Orlandus Lassus (1532-1594), Lagrime di San Pietro (1594) – Il magnimino Pietro/tekst van Luigi Tansillo (1510–1568) https://www.youtube.com/watch?v=R3s-uBYQ-W0&ab_channel=Gallicantus- Topic


Drempelgebed

Eeuwige God,
Wij die U nooit hebben gezien, zie ons hier staan.
Wij die van U hebben gehoord, hoor Gij ons aan.
Uw naam is dat Gij mensen helpt, wees onze hulp.
En dat Gij alles hebt gemaakt, maak alles nieuw.
En dat Gij ons bij name kent, Leer ons U kennen
Die bron van leven wordt genoemd, doe ons weer leven.
Die hebt gezegd: ‘Ik zal er zijn’,
wees hier aanwezig.

Psalm 141

Antifoon: Laat mijn gebed mogen stijgen als wierook omhoog tot uw aanschijn.

Heer, U roep ik - kom ijlings tot mij,
hoor mijn stem waar ik smeek om uw hulp:

laat mijn gebed mogen stijgen als wierook omhoog tot uw aanschijn;

moge het, als mijn handen ik ophef, tot een avondoffer U zijn.

Stel, Heer, een wacht voor mijn mond, bewaak de deur mijner lippen,

en hoed mijn hart voor de verleiding het kwade spel mee te spelen,

bij bedrijvers van onrecht te horen: ik wil mij niet scharen aan hun dis!

Als mij dan een rechtvaardige afstraft, wijst mij een uwer vromen terecht,

ik stoot die weldaad niet terug.
En waar kwaad heerst gaat mijn gebed voort;

deze golven slaan tegen een rots: mijn wederwoord blijft ingetogen.

Als in aarde doorploegd en doorscheurd zo is straks ons gebeente verstrooid: voor ons strekt zich de doodskrocht.

Maar mijn ogen, Heer, zijn op U;
bij U schuil ik - laat mij niet teloor gaan.

Hoed mij voor de strik die zij spannen, voor het slagnet van de belagers.

Zij raken in het net, die U haten: met elkaar.
- Doch ik zet mijn weg voort.

Eer zij de heerlijkheid Gods:
Vader, Zoon en heilige Geest.

Zo was het in den beginne,
zo zij het thans en voor immer
tot in de eeuwen der eeuwen. Amen.

Antifoon: Laat mijn gebed mogen stijgen als wierook omhoog tot uw aanschijn.

Lezing uit Bénédicte LEMMELIJN, Mindful geluk vanuit eeuwenoude Bijbelse Wijsheid.

Oprechtheid en standvastigheid in het eigen spreken en denken enerzijds en voorzichtigheid in het oordeel over de medemensen anderzijds, brengen een wijs mens vrede met zichzelf, de ander en God.
En ook die aspecten herkennen we vandaag in al ons sociaal functioneren.
In de context van de bekommernissen in het huidige tijdsklimaat, zouden we ze zelfs onder heartfulness kunnen rangschikken,
in elke geval onder authenticiteit, mildheid en mededogen, termen die hoog in het vaandel prijken.
Meer dan eens ervaren ook wij dat het wijzer is te zwijgen dan overal en altijd hoog van de toren te blazen.


Stilte

Onze Vader

Afsluitend gebed:

God, die al ons doen en denken te boven gaat, wijsheid was het dat U nabij was
toen Gij het licht riep
en toen de mens geschapen werd.
Wijs ons wegen om te gaan
waar uw liefde ons tot onderdak is. Leidt ons naar de mens Jezus,
die uw gelaat aan ons onthult. Laat ons putten uit Uw wijsheid,
troost ons met stralen van wijsheid uit Uw hemel. Dat wij het goede doen op deze aarde,
dat wij mensen goed doen. Amen.

En verder dit werkjaar:

12 januari 2021:
BEHOEDZAAMHEID
“Onderbreek niemand terwijl hij nog aan het woord is.”
(Jezus Sirach 11, 8)

9 februari 2021:
VERGEVINGSGEZINDHEID: HET EINDE VAN WRAAK
“Zie door de vingers wat maar onwetendheid is.”
(Jezus Sirach 28, 7)

9 maart 2021:
VRIENDSCHAP ALS KOSTBAAR GESCHENK
“Wie de Heer vreest houdt zijn vriendschap ongekreukt.” (Jezus Sirach 6, 17)

13 april 2021:
LOSLATEN VAN ANGST EN LEREN VERTROUWEN
“Wee het krachteloze hart: omdat het geen vertrouwen heeft, daarom wordt het niet beschermd.” (Jezus Sirach 2, 13)

11 mei 2021:
DANKBAARHEID EN EERBIED VOOR DE SCHEPPING
“Niets is te klein of gering voor Hem.”
(Jezus Sirach 39, 20)

8 juni 2021:
GODS ZEGEN ERVAREN: JE VREUGDEVOL GEBORGEN WETEN
“Hij verhoogt hun levenskracht en verlicht hun ogen.”
(Jezus Sirach 34, 20)