Homilie voor de vierde zondag het jaar A 29 januari 2023

Homilie voor de vierde zondag het jaar A 29 januari 2023


Barmhartigheid: tegen je hart houden…
(Guercino, De terugkeer van de verloren zoon, 1651)

De zaligsprekingen van Jezus aan het begin van de Bergrede in het Matteüsevangelie zijn niet gericht tot iedereen, niet tot de menigte, maar tot de leerlingen,
tot hen die Jezus geroepen heeft om Hem na te volgen. Ook wij zijn vooreerst door ons doopsel,
maar vervolgens ook in ons vormsel
en in onze deelname aan de eucharistie tot navolging geroepen. Het onderricht van de Bergrede is dus ook tot ons gericht!

Geroepen worden tot navolging van Christus
is geroepen worden om te leven in eenheid, in ‘communio’ met Hem. Dat is vooral een kwestie van innerlijkheid en mentaliteit,
zoals Paulus smekend en vermanend schrijft aan de Filippenzen:
Die gezindheid moet onder u heersen welke ook Christus Jezus bezielde. (2, 5)
Daarom bidden we ook in het eucharistisch gebed;
Wij vragen U: laat de gezindheid van Jezus wonen in onze geest en in ons hart, dat wij zijn boodschap van liefde zouden begrijpen,
van ganser harte zouden beleven.
Iedereen kan de navolging beleven, iedereen kan zijn roeping waarmaken, tenzij we in bezigheden of situaties terechtkomen
die tegengesteld zijn aan en niet overeenkomen met de gevraagde gezindheid. Jezus zegt verder in de Bergrede: Ge kunt niet God dienen en de mammon.

De gezindheid of ingesteldheid die van ons gevraagd wordt en die we voor onszelf kunnen verwerven,
is dus niet deze van angst en egoïsme, van zelfgenoegzaamheid,
heeft niets te maken met het nastreven van rijkdom, veiligheid en eer, maar is een goddelijke ingesteldheid van liefde
waarbij we leren onszelf los te laten
en zorg en verantwoordelijkheid op te nemen voor het leven, het geluk en welzijn van anderen. Jezus zegt verder in de Bergrede:
Weest dus volmaakt, zoals uw Vader in de hemel volmaakt is.
Bedoeld wordt:
wees liefdevol en barmhartig zoals God liefdevol en barmhartig is.
En dat is: onverdeeld en onvoorwaardelijk, dus voor iedereen en altijd. De navolging is veeleisend.

Het onderricht van Jezus is geen goed klinkende homilie, geen mooie uiteenzetting over waarden en principes.
Het is een oproep om je bestaan te hervormen, om een nieuwe mens te worden, een mens met een goddelijke ingesteldheid,
een innerlijk dat ook in handelen en spreken tot uiting komt. Jezus zegt verder in de Bergrede:
Zo brengt iedere goede boom goede vruchten voort, maar de zieke boom brengt slechte vruchten voort.
De goede boom is de mens met de goddelijke ingesteldheid.
De goede vruchten zijn liefdevolle en vredevolle woorden en daden.

De zaligsprekingen wijzen op enkele aspecten van de ingesteldheid. ‘Zalig’ is hier niet hetzelfde als ‘gelukkig’ in de zin van ‘zich goed voelen’, maar heeft wel de betekenis van ‘goed zijn’, volmaakt goed zijn,
de volmaakte vorm van menselijkheid bereikt hebben: leven zonder angst en egoïsme,
maar vervuld zijn van liefde, vrede en diepe vreugde.
‘Zalig’ zou je in ons dialect kunnen vertalen met ‘goe bezig’. Zo zijn de zaligsprekingen ook te begrijpen als ‘raadgevingen’.

Als men de twee zaligsprekingen i.v.m. vervolging als één beschouwd, dan hebben we acht van die ‘raadgevingen.’
Ik wil de blik even richten op drie ervan.

Zalig de armen van geest.
Het gaat hier niet over naïeve mensen.
‘Arm van geest’ mag begrepen worden als: eenvoudig. Het tegenovergestelde is hoogmoed.
Jezus zegt hier zoiets als:
“Acht jezelf niet waardevoller dan anderen.
Tracht jezelf niet als belangrijk en waardevol te bewijzen.
Tracht je niet bemind te maken, streef er niet naar aanvaard te worden. Je bent bemind en aanvaard door je Vader in de hemel,
je bent ontzettend waardevol in zijn ogen. Je moet daarvoor ook niet zo vroom doen.
Goed doen en spiritueel bezig zijn met de ingesteldheid om je daarmee in de ogen van anderen te bevestigen heeft geen waarde.”

Zalig de barmhartigen.
De islam heeft 99 ‘schone namen’ voor God, voor Allah. De eerste daarvan is ‘ar-Rahman’: de barmhartige.
Ook in het Oude Testament is God dé barmhartige. En lezen bij Matteüs in de Bergrede:
Weest dus volmaakt, zoals uw Vader in de hemel volmaakt is, dan lezen we op dezelfde plaats bij Lucas in de Vlakterede: Wees barmhartig, zoals uw Vader barmhartig is. (6, 36)
Het Hebreeuwse woord voor barmhartigheid is ‘rechamim’
en betekent letterlijk ‘baarmoeders’.
Ons Nederlandse woord ‘barmhartig’ draagt naast ‘hart’ ook de verkorting van ‘baarmoeder’: barm. ‘Barmhartigheid’ is het liefdevolle en zorgende gevoel
dat een moeder voelt voor het kind dat ze in haar baarmoeder draagt, daar waar het dicht bij haar hart ontwikkelt en tot leven komt.
Het eerste beeld van de liefde van de Vader is de liefde van de moeder. We worden opgeroepen om voor ieder mens een moederfiguur te zijn, zoals een moeder zorg te dragen voor het leven en welzijn van de ander. Dat is vrij radicaal onvoorwaardelijk.

Zalig die vrede brengen.
Het is een vrij actuele ‘raadgeving’.
Het is zeer te betwijfelen of geleverde tanks vrede brengen voor Oekraïne. Bij deze ‘raadgeving’ noteert Franciscus van Assisi in zijn Vermaningen: “Zij brengen werkelijk vrede,
die bij alles wat zij op deze wereld te lijden hebben, uit liefde tot onze Heer Jezus Christus
naar ziel en lichaam de vrede bewaren.”

Anders gezegd: zij die in eenheid met Christus alles leren verdragen, die zijn in staat om vrede te brengen.
Nog even anders: alleen wie altijd vrede in zich draagt kan vrede ronddragen.
Onvrede komt altijd uit een gefrustreerd en onverdraagzaam hart.

https://www.youtube.com/watch?v=0WLedpz9a40&ab_channel=elianamariaorlandini
‘Erbarme dich’: Niet alleen een smeekbede, ook een oproep….